Osmanlı’da Divan’ın Kuruluşu ve İlk Vezirler

Küçük Osmanlı Beyliği ilk devlet teşkilatında Anadolu Selçukluları ile İlhanlılar’ı örnek alarak bir hükûmet sistemi kurmuştur.

Bunun esası beylik merkezindeki Divan’dı. Bu divana devlet reisi olan hükümdar riyaset ettiği gibi icabında hükümet reisi olan vezir de riyaset ederdi.

Elimizdeki sınırlı kaynağa göre ilk Osmanlı veziri, Hacı Kemaleddin oğlu Alâüddin Paşa’dır. Ulema sınıfından olan Alâüddin Paşa’dan sonra vezir olanlar epey zaman hep ilmiye sınıfından o mevkiye gelmişlerdir; yani Osmanlı divanı reisliği on dördüncü asrın sonlarına kadar ulemadan olanlara verilmiş, böylece İlhanileri takliden askerî sınıf haricinden tayin olunmuştur. Fakat bunlar daha sonraları görüldüğü üzere askerî işlere karışmazlardı; askerî işler subaşı ve daha sonraki tâbirle beylerbeyiler tarafından görülürdü.

Osmanlı divanında vezirlerle askerî sınıfına mensup beylerin giyecekleri elbise ve başlarına saracakları sarığın şekli tespit olunmuş ve bu suretle hükümet erkânı ve askerî sınıf ile halk, kıyafet cihetiyle birbirlerinden ayrılmışlardır.

Divan, bütün memleket işlerinde birinci derecede en yüksek merci idi; hükümler hep buradan verilirdi. Çandarlı Kara Halil’in vezirliğine kadar askerî işler buradan ayrı idi. Askerî muamelât subaşı ve beylerbeyiler tarafından pâdişaha arz edilip müsaadesi alınmak suretiyle tedvir olunurdu. I. Murad zamanında vezir Halil Hayreddin Paşa’dan itibaren bu askerî işler de vezirlere verildi; çünkü Halil Hayreddin Paşa aynı zamanda ordu kumandanlığını da ele alarak bu cihetten de mühim başarılar göstermişti.

Alâüddin Paşa’dan sonra vezir olduklarını bildiğimiz diğer isimler şöyledir: Ahmed Paşa, Hacı Paşa, Sinanüddin Yusuf Paşa, Cendereli Halil Hayreddin Paşa.