Osman Bey’in Ahilerle, Ahi Teşkilatıyla İlişkileri Nasıldı?

Osman Bey zamanında Anadolu’da Ahilik ve Babailik olarak iki mühim tarikat vardı. Ahi reislerinden olup Eskişehir civarında İtburnu mevkisinde tekkesi bulunan Şeyh Edebali, o havalinin en itibarlı ve sözü geçen ulularındandı.

Tahsilini Mısır’da yapmış olan Edebali’nin kızı Malhon Hatun’u Gazi Osman Bey almış ve bu sayede Ahilerin nüfuzundan istifade temin etmişti. Nitekim Şeyh Mahmud Gazi, Ahî Şemseddin ve oğlu Ahi Hasan ve sonradan Osmanlılar’da kadı, kazasker ve vezir olan Cendereli (meşhur tabiriyle Çandarlı) Kara Halil de Ahilerden olup bunların hepsi Osmanlı beyliğinin kurulmasında ve büyümesinde hizmet etmişlerdi.

Bazı kayıtlara göre babasından sonra Söğüt ve havalisinin kendisine ikta edildiğine dair Selçuk hükümdarı Giyasüddin Mesud tarafından 1284’te Osman Bey’e bir ferman gönderilmiş ve 1289 tarihinde de İnönü ve Eskişehir’in ilhakıyla elindeki yerlere Uç beyi olduğu bildirilmiş. Eğer böyle bir ferman yollanmış ise Osman Bey Aşiret beyliğinden Uç beyliğine geçmiş demektir.

Osman Bey’in komşuları olan Rum beylerinin en kuvvetlisi İnegöl beyi idi; hatta aşiret beyi Samsa Çavuş bunun şerrinden bulunduğu yeri bırakarak Mudurnu taraflarına çekilmişti;. Osman Bey ilk olarak bu kuvvetli hasmı ile çarpıştı ise de muvaffak olamadı ve biraderi Saruhatı’nın oğlu Bay Hoca’yı şehid verdi. Bundan sonra yine İnegöl beyi ve müttefiki olan Karacahisar beyi ile Domaniç civarında muharebe eden Osman bey bu defa da harpte kardeşlerinden Sarubatı veya Gündüz Alp’i kaybetti ise de harbi kazandı ve düşman kuvvetleri kumandanı olan Karacahisar beyinin kardeşi Latos da mücadelede maktul düştü. Rivayete göre bu iki vaka 1287, 1288 senelerinde olmuştur.

691 H./1291 M. de Osman Bey Eskişehir civarında Karacahisar (Melanciya)’ı aldığı gibi daha sonra Mudurnu taraflarındaki Samsa Çavuş ve kardeşi Sulamış ile de görüşerek kendisiyle teşrik-i mesai etmiş olan Harmankaya Rum beyi Köse Mi hal da beraber olduğu halde Sakarya vâdisindeki Sorkun, Taraklı, Göynük taraflarına akın yaptılar.

Osman Gazi’nin muvaffakiyetleri komşu Rum beylerini korkuttuğundan bunlar Osman Bey’i Yarhisar (Yenişehir ile Lefke yani Osman ili arasında) Rum beyinin düğününe davet ederek o vesile ile kendisini öldürmek istemişlerdi; fakat Osman Bey’i düğüne davete gelmiş olan Harmankaya Rumbeyi Mihal, Osman bey’i keyfiyetten haberdar etmiş ve tedbirli hareket eden Osman bey aldığı tertibat üzerine Yarhisar ile Bilecik’i zapt etmiş ve gelin olarak Bilecik (Belekoma) beyinin oğluna verilecek olan Yarhisar beyinin kızını esir alarak oğlu Orhan’a nikâhlamıştır (1299). Osman Bey bundan sonra Turgut Alp’i göndererek İnegöl kalesini muhasara ettirdi ve arkasından kendisi de gelerek burasını da aldı (1299).

Bu 1299 senesinde Anadolu Selçukîleri tarihinde görüldüğü üzere İlhanîlere karşı yapılan Sulamış isyanı ve bu isyan sebebiyle III. Alâüddin Keykubad’ın kaçması üzerine ortada bir baş bulunmamasından dolayı Osman Bey daha serbest harekete başladı. İpekçilik ve dokuma ve demir madenleriyle meşhur olan Bilecik’in alınması mühim bir başarı olduğundan faaliyetine devam etmek üzere Osman Bey Uç beyliği merkezini buraya nakletti.

Osman Bey kuvvetleri daha sonra Bursa Yenişehirine yakın olan Köprühisar’ı aldılar; bunu müteakip İznik’in zabtı düşünülerek muhasarasına başlandığı sırada burayı kurtarmak için Bizans’tan kuvvet gelmekte olduğu duyulunca muhasara kaldırılmış ve bu kuvvetler Dil iskelesine çıkarılan Bizans kuvvetleri üzerine akın yapmışlarsa da bir netice hasıl olmamıştı; lâkin İznik’in zabtına doğru bir adım olmak üzere Yenişehir tarafı alınarak orayı Yenişehir adıyla bir Türk şehri kurulmuş ve savaş sahasına yakın olmak üzere burası karargâh yapılmıştır (701 H] 1301 M.). Bundan başka İznik yakasına yapılan bir kale ile de burası bir dereceye kadar göz altına alınmıştır.

Osman Bey, eskiden beri Oğuzların âdeti üzere elde edilmiş olan yerleri kardeşi ve oğullarıyla silah arkadaşlarına dirlik olarak verdi ve bu cümleden olarak kardeşi Gündüz Bey’e Eskişehir, oğlu Orhan Bey’e Sultanönü’nü (Karacahisar) Hasan Alp’a Yarhisar’ı Turgut Alp’a İnegöl mıntıkasını verdi. Bilecik civarının öşür ve resmini de kayın babası Şeyh Edebali ile zevcesine terk ederek Edebali’nin kızından doğan oğlu Alaüddin Bey’i Yenişehir’e getirerek yanında bulundurdu.