Osmanlı Devleti, eski gücüne tekrar kavuşabilmek için hemen hemen her alanda ıslahat yaptı.
XVIII. yüzyılda girdiği savaşların çoğunda mağlup oldu. Mağlubiyetlerin sebebi askerî kurumlar olarak görüldüğünden reformların öncelikle askerî alanlarda yapılması gerekliliği ortaya çıktı.
Osmanlı idarecileri yenilgileri, Avrupalı subay ve askerlerin iyi eğitim almış olmalarına ve kendilerinin de bu alanda geri kalmalarına bağladılar. XVIII. yüzyılda Osmanlı ülkesine gelen yabancı uzmanlar da askerî yenileşmeyi tavsiye ettiler. Bu yüzden XVIII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren askerî ihtiyaçları karşılamak için Avrupa’nın çağdaş eğitim kurumları örnek alınarak modern mektepler açıldı.
1734’te askerî okul olarak açılan “Hendesehane” modern mekteptir. III. Mustafa, Osmanlı Devleti’nin 1770 Çeşme Bozgunu’nda kaybettiği deniz gücünü tekrar kazanılabilmesi için deniz subayı ve mühendisleri yetiştirmek amacıyla “Mühendishane-i Bahri-i Hümâyun” adındaki askerî okulu İstanbul Kasımpaşa’da açtı.
Osmanlı Devleti, kara ordusuna subay ve teknik elemanlar yetiştirmek üzere III. Selim Dönemi’nde İstanbul Hasköy’de Mühendishane-i Berri-i Hümâyun adında bir okul açtı (1795). Bu mühendishanenin en önemli özelliği medrese tarzı eğitim yerine tamamen Batı tarzında ders verilen bir yükseköğretim kurumu olmasıydı. Askerî alandaki bu yenilikler daha sonra açılacak olan modern okulların da temelini oluşturdu. Yenileşme hareketleri II. Mahmut Dönemi’nden başlayarak son döneme kadar sürdü. Tıbbın modernleşmesi ve geliştirilmesi için III. Selim Dönemi’nde başlayan çalışmalar II. Mahmut Dönemi’nde de devam etti.
II. Mahmut Dönemi’nde modern tıp eğitiminin verilmesi amacıyla İstanbul’da Mekteb- i Tıbbiye adıyla askerî bir mektep açıldı (1827). Tıbbiye, Yeniçeri Ocağının kaldırılması ile kurulan Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye’nin sağlığıyla ilgilenecek tabip ve cerrahların yetiştirilmesi için kuruldu.
Yine II. Mahmut Dönemi’nde Fransız eğitim sistemi örnek alınarak 1834’te askerî eğitim veren Mekteb-i Harbiye açıldı. Bu okulda genellikle Fransızca olmak üzere yabancı bir dil bilmek zorunluydu. Okulda yabancı dil öğrenilebilmesi için hazırlık sınıfı bulunmaktaydı. Bazı öğrenciler Viyana, Paris ve Londra’ya eğitim için gönderildi ve aynı zamanda ders vermeleri için Avrupa’dan öğretmenler getirildi. Açılan bu okullar aracılığıyla matematik, tabii ilimler ve tıp, öğrenciler tarafından daha modern bir şekilde öğrenilmeye başlandı.
Sultan Abdülmecid Dönemi’nde Maarif Nazırı Sami Paşa tarafından temeli atılan Mülkiye Mektebi, 1859 yılında öğretime başlamıştır. İlk Mülkiye Mektebi, Rüştiye ile İdadi arasında iki yıllık bir ortaöğretim kurumudur. 1877 yılında geliştirilerek üç sınıfı idadi, iki sınıfı yüksek olan bir yüksekokul hâline getirilmiştir. 1913’te, Mekteb-i Mülkiye, yeniden örgütlenerek uzmanlaşmayı sağlamak üzere, siyası, idari ve mali şubeler açılmıştır.
1915 yılında kapatılan mektep 1918’de yeni bir kanunla, Mekteb-i Mülkiye üç sınıflı bir yüksekokul hâlinde tekrar açılmıştır. Mustafa Kemal Atatürk’ün isteğiyle 1935 yılında Mülkiye adı, Siyasal Bilgiler Okuluna çevrilmiştir.
II. Mahmut Dönemi’nin sonlarında memur yetiştirmek üzere Mekteb-i Maârif-i Adliyye ve Mekteb-i Ulûm-u Edebiyye adında mesleki okullar açıldı. Oysa Tanzimat Dönemi’ne gelinceye kadar bu mektepler dışındaki bütün mesleki ve teknik okullar askerî eğitim amaçlıydı.
Tanzimat Dönemi’nde ise mesleki ve teknik eğitim alanında bazı önemli gelişmeler yaşandı. Ülkede nitelikli memur yetiştirmek için Mekteb-i Maârif-i Adliyye ve Mekteb-i Aklâm ayrıca mesleki ve teknik eleman ihtiyacını karşılamak amacıyla Askerî Baytar Mektebi, Ziraat Talimhanesi, Maadin Mektebi, Telgraf Mektebi adlarında birçok okul açıldı. Memurların dil öğrenebilmesi için Lisan Mektebi açıldı. Mesleki ve teknik eleman yetiştirmeye yönelik önemli adımlar atan Mithat Paşa “Islâhhâne” ve Mekteb-i Sanayi’yi kurdu. Kızların meslek öğretimi ile ilgili olarak açılan Cevri Kalfa Mektebi ile Kız Sanayi Mektebi dönemin önemli meslek okullarıydı.
Osmanlı Devleti’nde açılan bu okullar, toplumun tamamına hitap etmese bile modern eğitim ve öğretim kurumlarının temelini oluşturmaları ve onlara örnek olmaları açısından Türk eğitim tarihinde önemli bir yere sahiptirler.
Osmanlı Devleti’nde siyasi, iktisadi ve askerî sahalarda en radikal değişiklikleri gerçekleştirmeyi başaran Sultan II. Mahmut Devri’nde, eğitim tedbirleri sadece askerî alanda birtakım düzenlemeler ve yeni okullar açılması ile sınırlı kalmadı. II. Mahmut, erkek çocukların sıbyan mekteplerine devamını sağlayacak zorunlu eğitimi başlatacak bir ferman yayınladı. Osmanlı Devleti’nde ilköğretim basamağı sayılan sıbyan mektepleri “Mekâtib-i Umûmiye Nezareti”nin kurulmasından sonra vakıfların denetiminden çıkartıldı ve Maarif-i Umûmiye Nizamnamesi ile birlikte yeniden düzenlendi.
İlk Yorumu Siz Yapın