Osmanlı Devleti’nin kapitülasyon siyaseti, mali ve siyasi amaç taşımıştır. Mali amaç, topraklarından transit geçen ve ülkeden ihraç edilen mallardan vergi alarak hazineye gelir sağlamaktır.
Siyasi amaç ise Osmanlıların kendi emniyet ve çıkarlarını koruma gayesiyle Batı devletlerine imtiyaz vererek müttefik edinmek ve böylece Haçlı birliğini parçalamaktır. Kapitülasyon; Hristiyan devletlere dostluk ve sadakat sözü vermeleri şartıyla Osmanlı Devleti’nde ticari faaliyetlerini gerçekleştirmek amacıyla verilen imtiyazlardır. Haleflerince yenilenmesi şartı ise yeni hükümdara değişiklik yapma olanağı sağlamıştır.
Osmanlı Devleti’nin kapitülasyon siyaseti iki döneme ayrılmıştır. Birinci dönem, 1352’de Ceneviz Cumhuriyeti’ne tanınan ilk kapitülasyonlardan Mısır’ın fethine kadar uzanan dönemi kapsamaktadır. Bu dönemde Venediklilere de 1384 ile 1387 yılları arasında kapitülasyonlar tanınmıştır.
Venediklilere verilen kapitülasyonlar daha sonra Çelebi Mehmet, II. Murad ve Fatih tarafından da onaylanmıştır. Fatih, Venediklilerle savaşa girdiğinde ise Venediklilere verilen kapitülasyonların aynısını Floransa’ya da tanımıştır. Birinci dönemde Osmanlıların Avrupa’yla olan ticaretinin büyük bölümünü Cenevizliler ve Venedikliler yapmaktadır.
Kapitülasyon siyasetinin ikinci dönemi Mısır’ın fethiyle başlamıştır. Suriye ve Mısır’ın fethiyle kapitülasyonların değeri çok artmıştır. Yavuz; 1517’de Memlûk sultanları tarafından Venedik’e, Katalan ve Fransızlara verilen kapitülasyonları yenilemiştir. Böylece Fransızlar da Osmanlı topraklarında ticaret ayrıcalığı elde etmiştir. Kanuni de Habsburgların Haçlı birliği faaliyetlerini dikkate alarak Fransa’ya verilen kapitülasyonları yenilemiştir. Nihayet Fransa’ya ilk gerçek kapitülasyon 1569 tarihinde, Venedik kapitülasyonu örnek alınarak verilmiştir. Bu imtiyaz sayesinde Doğu Akdeniz’de Fransız ticareti hızla gelişmiş ve Fransa, Venedik’in Doğu Akdeniz’deki ticari egemenliğinin yerini almıştır.
İspanya ile mücadele hâlinde olan İngiltere, Osmanlıları Avrupa’da dengeyi sağlayabilecek bir güç olarak görmüş ve Osmanlı’ya yakınlaşmıştır. Bu yakınlaşma sonucunda İngiltere’ye 1580’de kapitülasyon tanınmıştır. Doğu Akdeniz’de İngiliz bayrağı altında ticaret yapan ve İspanya ile mücadele eden Hollandalılara ise 1612’de ticari imtiyazlar verilmiştir.
Osmanlı Devleti’nde ilk kapitülasyonların 1535’te Fransızlara verildiği pek çok kaynakta yer almaktadır. Bu konuda Halil İnalcık, Devlet-i Aliyye adlı eserinin 4. cildinde şunu belirtir: 1535’te Fransız Elçisi De La Forest (Di La Forıst) ile Vezîrâzam İbrahim Paşa arasında kapitülasyon antlaşması için bir taslak hazırlanmıştır. Fakat Sadrazam İbrahim Paşa’nın idamı üzerine antlaşma imzalanamamış ve taslak olarak kalmıştır.
Kapitülasyonlar, XVIII. yüzyıla kadar Osmanlı padişahının yabancılara bir inayetiydi. Padişah istediğinde imtiyazı geri alabilirdi. Ticari imtiyazlar ancak 1718 Pasarofça Antlaşması’ndan sonra iki taraflı olmuştu.
İlk Yorumu Siz Yapın