Coğrafi Keşifler ile keşfedilen Amerika Kıtası’ndaki altın ve gümüş gibi birçok değerli maden Avrupa’ya taşındı. Bu madenler mal ve hizmetlere olan talebi arttırdı ve ticaret hacmi büyüdü.
Bu gelişmenin sonucunda merkantilist ekonomi modeli oluştu. Bu modelin Osmanlı ekonomisine etkisi olumsuz oldu.
XVI. yüzyıldan itibaren Avrupa’da merkantilizmin etkisiyle önemli miktarda değerli madenlerin birikimi yapıldı. Bol miktarda gümüş paranın kullanımı, gümüşün bolluğu fiyatların yükselmesine ve gelirin düşmesine neden oldu. Bu gelişmeler Osmanlı ekonomisinde paraya değer kaybettirdi. Bu durum enflasyonun yaşanmasına neden oldu. Osmanlı Devleti’nde İstanbul’un fethinden sonraki yıllarda düşük bir enflasyon görüldü.
Osmanlı para birimi akçedeki gümüş miktarının azalması enflasyona neden oldu. İlk etkili enflasyon 1593’te oldu ve bir akçedeki gümüş miktarı yarı yarıya indirildi ama maaşlar, aynı akçe miktarıyla ödendi. Devletten maaş alanlar, eskisine oranla gelirlerinin yarısını kaybetmiş oldular.
Askerî harcamaların büyük bir kısmı, tımarlardan sağlanan gelirlerle karşılanırken gelişen savaş teknolojisi beraberinde devlete büyük bir ekonomik yük getirdi. Ateşli silahlarla donatılmış klasik sipahiler, savaşlarda etkili olamıyorlardı. Çözüm olarak sayı itibarıyla az olan kapıkulu askerlerinin sayısı birkaç kat arttırıldı ve ateşli silahlarla donatıldı. Bu askerlere ulûfe ve bahşişlerin ödenmesi devlet ekonomisine büyük bir yük getirdi.
Asya’dan Avrupa’ya kervanlarla kara yolu üzerinden yapılan ticaret Coğrafi Keşifler ile okyanuslar üzerinden yapılmaya başlandı. Ticaret yollarının değişmesi nedeniyle Osmanlı şehirleri ve ekonomisi büyük zarar gördü. Böylece söz konusu güzergâhta para kullanımı geriledi. Bu gerilemeyi arttıran bir diğer neden Anadolu’da ortaya çıkan Celâli İsyanları’dır. Bu iç karışıklık geleneksel idari ve mali yapıda büyük zararlara yol açtı. XVII. yüzyılın son çeyreğinde devletin para üzerindeki hâkimiyetinin zayıflaması sonucunda ekonomik hayattaki etkinlik de zayıfladı.
Osmanlı Devleti bu duruma engel olmak için para politikasına yeniden çekidüzen verdi. Bu doğrultuda darphanede çeşitli miktarda ve oranlarda sikkeler (para) bastırıldı. Saraya ait altın ve gümüş içeren değerli eşyalar da darphanede eritilerek paraya çevrildi, ayrıca maden ocakları yeniden faaliyete geçirilip işletmeye açıldı. Tüm bu tedbirlere rağmen ordunun askerî harcamaları karşılanamadı.
XVIII. yüzyılın ilk yarısında Osmanlı para politikası yeniden düzenlendi. Devlet, savaşın yol açtığı kıtlık ve enflasyonu engellemek için geleneksel fiyat düzenlemesi olarak bilinen narh sistemine uygun olarak fiyatların kontrolünü sağladı.
Avrupa’da Coğrafi Keşifler ile başlayan ekonomik süreç Sanayi Devrimi’ni doğurdu. Batı karşısında Osmanlı Devleti’nin klasik ekonomik sisteminin şansı kalmadı. XVII. yüzyılın sonunda maliye iflas etti ve zorlu bir döneme girildi. Osmanlı Devleti, Fransızlara Kanuni Sultan Süleyman Dönemi’nde verilen kapitülasyonları Sultan I. Mahmut Dönemi’nde sürekli hâle getirdi.
Kanuni Dönemi’nde Fransa’ya verilen kapitülasyonların amacı Avrupa’da Hristiyan birliğini bozmak, Akdeniz ticaretini canlandırmak ve Almanya’ya karşı Fransa’nın desteğini kazanmaktı. 1740 tarihinde kapitülasyonların sürekli hâle getirilmesiyle Fransa, Doğu ticaretinde ve Osmanlı limanları arasındaki taşımacılıkta rakipsiz bir konuma geldi. Bu dönemde verilen kapitülasyonlarda Osmanlı Devleti’nde yaşayan Fransızlar vergiden muaf tutuldu. Bunun yanında Fransızlardan alınan gümrük vergilerinin arttırılmaması kararlaştırıldı.
Yüzyılın sonlarına doğru büyümekte ve yayılmakta olan sömürgecilik, Osmanlı Devleti’nin ekonomik ve politik olarak Batı Avrupa’ya bağlanmasına sebep oldu. Avrupa devletleri imtiyazlarını korumak ve genişletmek için Osmanlı Devleti’ne karşı baskılarını arttırdı.
İlk Yorumu Siz Yapın