Osmanlıda Lonca Teşkilatı ve Lonca Teşkilatının Görevleri

Orta Çağ’da, İslam dünyasında doğan fütüvvet anlayışı sonucu ortaya çıkan Ahilik ve Lonca Teşkilatları toplumsal hayatta önemli rol oynardı.

Anadolu’nun her şehir ve kasabasında bulunan Ahiler; güvenliği sağlar, gezgin ve misafirlere ziyafet verir, türkü ve oyunlarla halkın hoş vakit geçirmesini sağlar, ihtiyacı olanlara yardımda bulunurdu. Ayrıca lonca, toplumda felakete maruz kalanlara da yardım ederdi.

Osmanlılarda loncaların kurmuş olduğu orta sandığı ve teavün (yardımlaşma) sandığı gibi sandıklarla üyeler arasında bir yardım düzeni oluşturulması, sosyal güvenceyi sağlamıştır. Bu sandıklar yardımıyla karşılanan sosyal risklerin kapsamı oldukça geniş tutulmuştur. Üyelerine maddi destek sağlamanın yanında yaşlılık, hastalık veya sakatlık sonucu iş göremez duruma düşmüş üyelerin geçimlerini sağlamak ve üyelerine tedavi yardımında bulunmak için bu sandıklar kurulmuştur. Üyeler; ticarethanelerinin ıslahı, sanatlarının geliştirilmesi veya aletlerinin yenilenmesi için gerekli parayı sandıktan borç olarak almıştır. Sandıkların gelirleri, esnafın bağışları ile usta ve kalfaların aidatlarından oluşmuştur.

Osmanlı Devleti’nin ekonomisinin temelinde, toplumun ve devletin ihtiyaçlarını karşılamak vardı. Bu anlayışla devleti yönetenler iktisadi hayatı düzenlerken belirli ilkelere göre hareket ederlerdi.

İlkelerden öncelikli önem verdikleri ilke iaşecilikti. İaşecilik ilkesine göre ekonomik faaliyetlerin amacı, ülke içinde mal ve hizmet arzının mümkün olduğu kadar bol, kaliteli ve ucuz olmasını sağlamaktı.

Üretimde ziraat ve el emeğini esas alan Osmanlı ekonomisini yönetenler, bu sebeple ülkede ziraattan başlayarak esnaflık ve ticareti de içine alan kapsamlı düzenlemeler yapmıştı. Devlet, ziraat dışındaki üretimde ise Lonca Teşkilatını benimsemişti. Osmanlı ekonomisinin üretim sisteminde Lonca Teşkilatının ve narh uygulamasının rolü büyüktü.

Loncalar, İslam toplumlarında uzun bir geçmişe sahip olan fütüvvet ve Ahilik zincirinin zamanla değişikliğe uğramış bir devamıdır. Lonca Teşkilatı şehrin nüfusuna göre üretim miktarının ayarlanması ve ürünlerin fiyatlarının belirlenmesinde etkiliydi. Osmanlı şehirlerinde üretim ve hizmet sektörlerinde görev yapan esnafların hemen hepsi loncalara üyeydi. Bu teşkilat içinde her iş kolunun başında o koldaki ustalar tarafından seçilen bir şeyh, bir kethüda ve bir yiğitbaşı bulunurdu. Bu kişilerin; mesleğe çırak kazandırmak, hammadde temin ederek üyelere dağıtmak, üretilen malların standartlara uygunluğunu kontrol etmek ve meslek mensupları arasında dayanışmayı sağlamak gibi görevleri vardı.

Osmanlılarda farklı meslek kollarına bağlı esnaf ve zanaatkârlar, şehirlerde toplumun en önemli unsurlarından biriydi. Meslek kollarının sayısı; şehirlerin büyüklüğüne, ticaret yollarındaki konumuna ve üretim faaliyetlerindeki uzmanlıklarına göre değişmekteydi. Aynı iş kolundaki Müslüman ve gayrimüslim meslek sahipleri aynı teşkilatın içinde yer alabilirdi.

Osmanlı Devletiʼnde fiyatları denetim altında tutmak amacıyla ilk dönemlerden itibaren başvurulan narh uygulaması başta ekmek, buğday, un olmak üzere temel ihtiyaç maddelerine konan azami ve asgari fiyattı. Yani bir malın en fazla veya en az kaç paraya satılabileceğini devlet belirlerdi. Ekonomik ve sosyal bir tedbir olarak düşünülen narh uygulamasında, belirlenen fiyatın üstünde ve altında satış yapılamazdı. Narh, malın kalitesine göre tespit edilmekteydi. Dolayısıyla narh, kaliteyi düşüren bir unsur değil tersine malın kalitesini belli bir düzeyde tutan bir uygulamaydı. Fiyatlar belirlenirken halkın alım gücü dikkate alınarak maddi imkânları sınırlı olan halk, korunmaya çalışılırdı. Yine bu uygulamayla devlet haksız rekabeti önlemek istedi. Narha riayet etmeyenler, eksik ve hatalı mal satanlar ise cezalandırılırdı.

Osmanlı esnaf örgütlenmesi gayet düzenliydi. Sanat ve ticaret erbabları kendilerine tahsis edilen çarşıların belli sokaklarında faaliyet gösterirdi. Esnaflar kendine tahsis edilen alanın dışında çalışamazdı.