Tanzimat Fermanı (Gülhane Hatt-ı Hümayunu-1839)

Tanzimat, Sultan Abdülmecit Dönemi’nde 1839 Tanzimat Fermanı’nın ilanı ile başlayan 1876 Meşrutiyet’in ilanı ile sona eren döneme denir.

Kavram olarak Tanzimat, Türk siyasi, idari, iktisadi ve sosyal hayatında topyekûn bir değişmeyi ve yeniden yapılanmayı ifade eder. Tanzimat, Osmanlı Devleti’ne Batılı anlamında bir düşünce ve yönetim şekli getirmek için Avrupa’dan esinlenerek yapılan programlı bir yenilik ve kültür hareketidir. Osmanlı Devleti XVIII. yüzyıldan itibaren yaptığı ıslahatlarda Avrupa ile arasındaki farkı kapatmaya çalışmıştır.

II. Mahmut modern bir Osmanlı Devleti oluşturma yönünde büyük çabalar harcamış ancak tam bir başarı sağlayamamıştır. II. Mahmut’un çabaları kendinden sonra gelenlere yol gösterici olmuştur. Tanzimat Fermanı, II. Mahmut’un hükümdarlığının son yıllarına doğru devletin iç ve dış nedenlerle dağılma tehlikesi ile karşılaşması üzerine devleti bu durumdan kurtarmak için bir çare olarak düşünülmüştür. Tanzimat Fermanı’nın başlıca amaçları, devlet içerisindeki halkın bir kısım haklarını genişletmek, Müslüman ve Hristiyan toplumları siyasi yönlerden birbirine yaklaştırmak ve Avrupalı devletlerin azınlıkları bahane ederek Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışmasını engelleyerek iç barışı ve bütünlüğü sağlamaktı.

Tanzimat Fermanı ile Kabul Edilen Maddeler

• Kanun önünde herkes eşit sayılacaktı.
• Vergiler herkesin gelirine göre toplanacaktı.
• Hiç kimseye yargılanmadan ve sorgulanmadan ceza verilmeyecekti.
• Mahkemeler herkese açık olarak yapılacaktı.
• Kişilere mülkiyet hakkı tanınacaktı.
• Askerlik işleri düzene sokulacaktı.
• Müsadere usulü kaldırılacaktı.

Ayrım yapılmaksızın bütün Osmanlı vatandaşlarının can, mal ve namus güvencesi devlet tarafından sağlanacaktı Tanzimat Fermanı’nın ilan edilmesinden sonra, Sultan Abdülmecit, bu fermanın şartlarına uyacağına dair ant içti. Böylece Osmanlı tarihinde “Tanzimat Dönemi (1839-1876)” başladı. Tanzimat Dönemi, merkeziyetçi bir yönetim ve bürokrasi dönemiydi.

3 Kasım 1839’da Mustafa Reşit Paşa Tanzimat Fermanı ile ülkenin problemlerini dile getirdi sonra memleketin iyi idaresi için de yeni kanunların yapılmasının gerekli olduğunu belirtti. Anayasal yönetim ve demokratikleşme yolunda önemli bir adım atılmış oldu. Tanzimat Fermanı ile Avrupalı devletlerin iç işlerine müdahale etmesinin önüne geçilmeye çalışılmışsa da Avrupalı devletlerin elçileri fermandaki bazı maddeleri kullanarak Osmanlı Devleti’nin iç işlerine müdahale ettiler.